Видео уроки азербайджанского языка для русских, словари, отношения азербайджанцев русским, о любви, о браке, история
BABƏKİN ƏRƏBLƏRLƏ MÜHARİBƏSİ
Üsyanın başlanması
816-819 cun illərdə Babəkin yürüşləri və xürrəmilərin nəzarət etdiyi ərazilər
816-819 cun illərdə Babəkin yürüşləri və xürrəmilərin nəzarət etdiyi ərazilər
816 – cı ildə Bəzzeyn dağlarında Babək Xürrəminin rəhbərliyi altında xürrəmilər üsyan edir.Onların sayı əvvəlcə 10 000, bir qədər sonra 25 000, sonra 100 000, daha sonra 300 minə çatır.
816-819 illərdə 3 ilə Babək Cənubi Azərbaycanı tamamilə ərəblərdən azad edir.Təbriz hakimi İbn Bəis, Mərənd məliyi İsma Əl –Kürdi və bir çox yerli hakimlər Babəkə tabe olur.Xəlifə qardaşları taxt-taz uğrunda mübarizə apardıqları üçün Azərbaycana elə də fikir verə bilmirlər.Xürrəmilərin üstünə ancaq 3 ildən sonra böyük nizami ordu göndərilir.Bu 3 ildə Babəkin döyüşləri baradə tarix kitablarında elə də çox məlumat tapmaq olmur.Amma məlumdur ki, çox əməliyyatlar keçirilib.
819-cu ildə xəlifə Məmun Babəkə qarşı Yəhya ibn Müazın komandanlığı altında ilk dəfə nizami ordu göndərir.Baş verən vuruşmada tərəflərdən heç biri məğlub edilmədi.Sonrakı vuruşmalarda gah bu, gah da digər tərəf müvəffəqiyyət qazanırdı.
820 – ci ildə xəlif Məmun Yəhya ibn Müazı komandan vəzifəsindən götürür və İsa ibn Məhəmmədi Babəkə qarşı göndərir.821-ci ildə o bir dərə ilə hərəkət edirdi, burada Babək onun qabağına çıxdı, və onu qaçmağa vadar etdi.
823-cü ildə Məmun sərkərdə Züreyk ibn Əlini, Əhməd ibn Cüneydin qoşun dəstələrinin dəstəyi ilə Babəkin müharibəsinə göndərdi.Lakin Babək Cüneydi əsir aldı, Züreyk isə xürrəmilərə müharibədə müvəfəqiyyət əldə edə bilmədiyinə görə xəlifə onu komandanlıqdan azad etdi, bundan narazı olan Züreyk üsyan etdi.
827-ci ildə xəlifə ən bacarıqlı sərkərdələrindən biri olan Məhəmməd ibn ət-Tusini 150 minlik ordu ilə Babəkə qarşı göndərir.Ət-Tusi birinci növbədə Züreyki məğlub etdi, sonra xürrəmilərə qarşı müharibəyə ciddi surətdə hazırlaşmağa başladı. Ərəb tarixçilərinin bildirdiyinə görə İki ilə yaxın çəkən müharibədə üstünlük həmişə ət-Tusinin tərəfində idi.On illik müharibədə ərəblər Bəzzə bu qədər yaxınlaşmamışdı.Bəzzdən təxminən 30 km aralıda olan Həştadsər dağnda xürrəmilərlə ərəblər arasında əsas döyüş oldu.Qanlı vuruşma zamanı Babəkin pusquda olan qoşunu ərəblərə arxadan və cinahdan hücum etdi.Bu döyüşdə ərəblər darmadağın olundu, Məhəmməd ət-Tusinin özü isə öldürüldü.Döyüş meydanında 30 000 ərəb döyüşçüsünün cəsədi qaldı.Xəlifə ət-Tusinin ölümündən çox kədərləndi, çünki o çox bacarıqlı sərkəsrdə idi.
830-cu ildə xəlifə xürrəmilərə qarşı İbrahim ibn əl-Leysin komandanlığı altında beşinci dəfə ordu göndərdi, lakin Babək onu da məğlub etdi.
830-cu ildə xəlifə Məmun Azərbaycan, Cibal və İsfahana Əlin ibn Hişamı hakim təyin edərək, onu xürrəmilərə qarşı vuruşmağa göndərdi.Lakin Hişam əyalətlərdə özbaşınalıq etdiyinə görə xəlifə onu sakitləşdirmək üçün Yəmən hakimi Üceyf ibn ən-Baı göndərdi.Bunu eşidən Hişam Üceyfə hücum edib önu öldürmək və Babək tərəfə keçmək istədi, lakin tutuldu və 831-cil ildə Bağdadda edam edildi.
Dinəvəri bildirir ki, bu zaman Babəkin işi böyük füsət aldı, adamlar (yəni ərəblər) ondan qorxmağa başladı.Onunla vuruşurdular, lakin ona qalib gələ blimirdilər.Xilafət qoşunlarını qibtə ediləcək bir ardıcıllıqla darmadağın etməsi Abbasilər dövlətinin hakim dairələrini çaşqınlığa saldı.
833-cü ildə xəlifə Məmun ölən ilində yeni üsyanlar bütün Farsı, isfahanı və Kuhistanı bürüdü.İsfahanda Əli ibn Məzdəkan üsyan qaldırıb Kuha hücum edib, oranı tutdu, sonra Babəkə qoşulmaq üçün 20 min nəfərlə Azərbaycan gəldi.
833-cü ildə İsfahan, Həmədan və İranın şimal bölgələrində yaşayan əhali Xürrəmi dinini qəbul edərək üsyan qaldırılar, lakin onlara qarşı gönədrilən ərəb ordusu tərəfindən darmadağın edildilər.Üsyançılar 60 min itki verdilər, 14 min üsyançı qaçıb Bizansa sığındı.Bəzi tarixçilərin fikrincə bu döyüşdə xürrəmilərə Babəkin özü başçılıq edib, amma bu çox inandırıcı deyil...Bəzi yazılara görə də Babək öz oğlunu 10 minlik qoşunla Həmədan xürrəmilərinə köməyə göndərib.
835-ci ildə yeni xəlifə olan Mötəsim Babəkə qarşı əvvəlkilərdən fərqli böyük ordu göndərir Bizans imperiyasıyla sülh bağlayaraq Bizans sərhəddinəndki ordunu da Babəkı qarşı göndərir.Tarix kitabarında Əfşinin ordusunun sayı bildirilməsə də şübhəsiz ki, bu xürrəmilərə qarşı göndərilən ən böyük ordu olub.Ərəb ordularının böyüklüyünə görə, və ərəblərin Babəkin müharibəsində əvvəlkilərdən fərqli başqa strateqiya seçməsi, Bəzzə gedən yolların təmizlənməsi, və Babəkin əvvəllər dağıtdığı istehkamların bərpasına görə Babəkin məğlub olacağını duyan Babəkin yerli müttəfiqləri İbn Bəis, və başqaları ondan ayrılmaya başlayır.
835-ci ildə Sindbay deyilən yerdə ərəb sərkərdəsi Əbu Səid Babəkin sərkərdəsi olan Müaviyəni məğlub etdi.Tarixçilərin dediyinə görə 19 illik ərəb-xürrəmi müharibəsində bu xürrəmilərin ilk məğlubliyyəti idi.Həmən il Babəki müttəfiqi Təbriz hakimi ibn Bəis Babəkdən ayrıldı və Babəkin sərkərdəsi İsmanı ərəblərə təslim etdi.Həmin il Arşak yaşayış məntəqəsi yaxınlığında xürrəmilər ərəblərlə vuruşmada yeni bir məğlubiyyətə uğradlar.Bu vuruşmada xürrəmilər mindən artıq tələfat verdilər.Lakin bir neçə gün sonra Babəkin sərkərdələrindən olan Tərxan yenidən ərəblərin karvanına hücum edib mühafizləri qırır, və bütün yükü ələ keçirib ərəb ordusunu çıtin vəziyyətə salır.Afşin Təbriz hakimi İbn Bəisdən ərzaq göndərilməsini istəyir, ancaq xürrəmilər bu dəfə də karvanı bütün yükü ilə ələ keçirirlər.Afşin bu dəfə Şirvan hakimindən ərzaqla kömək etməsini istəyir, onun göndərdiyi ərzaq kavanı ərəblərin imdadına çatır.
836-cı ildə Babək ərəb sərkərdəsi Buğa əl-Kəbirin min nəfərlik yemdaşıyan dəstəsini məhf etdi, sonra onun ordusunu Həştadsər dağında mühasirəyə salıb tamamilə darmadağın etdi, bütün orduğahını ələ keçirdi.Bu döyüşdə bir neçə ərəb sərkəsi məhv edildi, Buğa özü isə qaçdı.Bu məğlubiyyətdən sonra Afşin öz qoşunlarını Bərzəndə çəkdi.
836-cı ildə Babəkin ən güclü sərkərdələrindən olan türk Tərxan Afşinin cəsusu təfindən öldürüldü.Bu türk ərəbləri lap cana gətirmişdi, ərəblər anlamışdılar ki, nə qədər ki, Tərxan sağdı, onlar xürrəmilər üzərində qələbə çala bilməyəcəklər.Tərxan öləndən sonra ərəblər daha qətiyyətli hərəkət etməyə, xürrəmilər isə dalbadal məğlubiyyətə uğramağa başladılar.
837-ci ildə Afşin xəlifədən böyük qüvvə aldı.80 minlik yeni orduya böyük türk sərkədələrindən Cəfər ibn Dinar və İtah başçılıq edirdiilər.Həmən ildə Cəfər ibn Dinar, Əbu Səid və Buxaraxudatın komandası altındakı türk qoşunlar və ərəb könülləri Bəzz qalasını mühasirəyə aldılar və böyük tələfat bahasına uzun sürən döyüşdən sonra qalanı ələ keşirdilər.Bəzz uğrunda son iki illik müharibədə 100 000 ərəb və türk və 80 000 xürrəmi həlak oldu.
