Sasanilər İmperiyası
Vikipediya, açıq ensiklopediya
[td style="vertical-align: top; border-top-color: rgb(170, 170, 170); padding: 0.4em 0.6em;" align="center" colspan="2"]
II Xosrov zamanında Sasani torpaqları
Əsas ərazi
Ən geniş halındaPaytaxt İstəhr (224 - 226)
Ktesifon (226-637) Böyük şəhərlər Firuzabad, Dərbənd, Nişapur Dil(lər) Pəhləvi dili
Arami dili Din Zərdüştilik , Xristianlıq, Yəhudilik, Manixeizm, Hinduizm, Buddizm, Mandayizm Sahəsi 6,600,000 km2 Əhalisi Farslar İdarəetmə forması Monarxiya Sülalə Sasanilər sülaləsi Şahənşah - 224 - 241 I Ərdəşir Şahənşah - 632 - 651 III Yezdəgird Varislik ← Parfiya
Ərəb xilafəti →
[size][ltr]
Sasanilər İmperiyası – 226-cı ildən 651-ci ilə qədər müasir İran, İraq, Əfqanıstan, Pakistan, Türkmənistan və Azərbaycan ərazilərini əhatə etmiş tarixi dövlət. Fars mənşəli Sasanilər sülaləsinin əsasını 226-cı ildə I Ərdəşir (Ərdəşir Babəkan) Parfiyanın sonuncu şahı olan V Ərdəvanı məğlub etdikdən sonra qoymuşdur. Bununla da Parfiyada Arşakilər sülaləsinin hakimiyyətinə son qoymuş Sasanilər dövləti yaranmışdır.
[/ltr][/size]
[size][ltr]
Azərbaycan sərhədləri Sasanılər dövründə [1][size][ltr]
Sasanilər zamanı Azərbaycanda önəmli dəyişikliklər üz verir. Xosrov Ənuşirəvan (səltənət 531-578 M.S)[2] (bəzi qaynaqlarda Qubad şahın zamanından [3]) İranı dörd yerə bölüb, dörd "sepəhbod"a tapşırır. Bu bölümlər "Kust" adlanırlar. İranın kostları bunlardan ibarətidilər:
1) kust ī xwarāsān “quzey doğu kustu (Xorasan) kustu” 2)xwarwarān “güney batı kustu” 3)kust ī nēmrōz “güney doğu kustu” 4)kust ī ādūrbādagān “quzey batı kostu”[1]
Şirvan və Aran hər ikisi ādūrbādagān kustunda yerləşirdilər və bunların şahları ādūrbādagān sepəhboduna tabidirlər. ādūrbādagān sepəhbodu iranın ən güclü sepəhboduidi. Hər üç sepəhbod təkcə gümüş bir təxtdə oturmağa icazələri varidi vəli ādūrbādagān sepəhbodu qızıl təxtdə əyləşirdi.[2]
Adūrbādagān kustunun şəhristanları (pəhləvi dilində şəhristan=şəhər) İranın şəhristanları [4]. kitabında belədir:
> Azərbaycan kustu< 56- Azərbaycan şəhristanın Azərbaycanın sepəhbodu İran goşnəsb tikibdir.
57- Van şəhristanı Van Goləxş (Bəlaş) ın qızı ki Jeyqobqdnan izdivac edib tikib, nə Tur bəradərvəş kərəb sehrlə oranı Ərvəndəsb (Ərcasb) deji kimi əvəzləyib, öz canın qorumaq üçün.
58- Azərbaycan kustunda Gəncə (Gənzək-Şiz) şəhristanın Turanlı Əfrasyab (Alpərtunqa) tikib.
59- Amvi şəhristanın (=Amol) Zəndiq-e por mərg (Ölü dolumlu zəndiq) tikib.
60- Rey şəhristanı ..... və Zərdüşt sepitaman oölu bu şəhristandan idi.
61- Bəğdad şəhristanın Əbu cəfər ki ona əbu dəvaniq (kafirlərin dədəsi) deyirlər tikdi.[1][5][6][/ltr][/size]
Vikipediya, açıq ensiklopediya
Sasanilər Ērānshahr İmperatorluq | |||||||
224 — 651 | → → → → |
Bayraq | Gerb |
II Xosrov zamanında Sasani torpaqları
Əsas ərazi
Ən geniş halında
Ktesifon (226-637)
Arami dili
Ərəb xilafəti →
Sasanilər İmperiyası – 226-cı ildən 651-ci ilə qədər müasir İran, İraq, Əfqanıstan, Pakistan, Türkmənistan və Azərbaycan ərazilərini əhatə etmiş tarixi dövlət. Fars mənşəli Sasanilər sülaləsinin əsasını 226-cı ildə I Ərdəşir (Ərdəşir Babəkan) Parfiyanın sonuncu şahı olan V Ərdəvanı məğlub etdikdən sonra qoymuşdur. Bununla da Parfiyada Arşakilər sülaləsinin hakimiyyətinə son qoymuş Sasanilər dövləti yaranmışdır.
[/ltr][/size]
[ltr]
Mündəricat
[/ltr]- 1Tarixi
- 2İnzibati bölmələri
- 3Azərbaycan Sasanilər dövründə
- 4Hökmdarları
- 5Süqutu
- 6İstinadlar
- 7Həmçinin bax
- 8Xarici keçidlər
[size][ltr]
Tarixi[redaktə | əsas redaktə]
224-cü ildə İranın cənubunda yerləşən Pars vilayətinin Sasan nəslindən olan hökmdarı I Ərdəşir Papakan Parfiya hökmdarı V Artabanı məğlubiyyətə uğratdı. Bununla da Arşakilər sülaləsinin hakimiyyətinə son qoyuldu. 226-cı ildə I Ərdəşir (226-241) özünü Ktesifon şəhərində İran şahənşahı elan etdi. Hakimiyyət Sasanilər sülaləsinin əlinə keçdiyindən bu dövlət də Sasanilər dövləti adlandırılmağa başlandı. Ktesifon şəhəri Mədain adlandırıldı və yenə də paytaxt şəhər oldu. Sasanilər Roma imperiyasına qarşı münasibətlərdə keçmiş Parfiya dövlətinin siyasətini davam etdirirdilər. I Ərdəşir Ermənistan və Azərbaycan torpaqlarından başqa keçmiş Əhəməni torpaqlarını da birləşdirmişdi. Zəifləmiş Kuşan dövlətinin torpaqları hesabına öz ərazisini şərqə tərəf daha da genişləndirmişdi. Roma ilə şahənşah I Şapur (242-272) arasında Mesopotomiya və Ermənistan uğrunda şiddətli mübarizə Romanın məğlubiyyəti ilə bitmişdi. I Şapur Qafqazda, Şərqdə, Orta Asiyada öz mövqelərini əhəmiyyətli dərəcədə möhkəmləndirə bilmişdi. Lakin Şapurdan sonra artan daxili mübarizələr Sasanilər dövlətini xeyli zəiflətdi. Bunun nəticəsində Roma imperatoru Kar ilə mübarizədə məğlub olaraq 283-cü ildə müqavilə bağlandı. Erməni çarlığı Sasanilərin təsirindən çıxdı. IV əsrdə Qafqaz Albaniyası, Mesopotomiya, Ermənistanın yarısı Sasani imperiyasının tərkibinə daxil edildi.İnzibati bölmələri[redaktə | əsas redaktə]
[/ltr][/size]Azərbaycan sərhədləri Sasanılər dövründə [1]
Sasanilər zamanı Azərbaycanda önəmli dəyişikliklər üz verir. Xosrov Ənuşirəvan (səltənət 531-578 M.S)[2] (bəzi qaynaqlarda Qubad şahın zamanından [3]) İranı dörd yerə bölüb, dörd "sepəhbod"a tapşırır. Bu bölümlər "Kust" adlanırlar. İranın kostları bunlardan ibarətidilər:
1) kust ī xwarāsān “quzey doğu kustu (Xorasan) kustu” 2)xwarwarān “güney batı kustu” 3)kust ī nēmrōz “güney doğu kustu” 4)kust ī ādūrbādagān “quzey batı kostu”[1]
Şirvan və Aran hər ikisi ādūrbādagān kustunda yerləşirdilər və bunların şahları ādūrbādagān sepəhboduna tabidirlər. ādūrbādagān sepəhbodu iranın ən güclü sepəhboduidi. Hər üç sepəhbod təkcə gümüş bir təxtdə oturmağa icazələri varidi vəli ādūrbādagān sepəhbodu qızıl təxtdə əyləşirdi.[2]
Adūrbādagān kustunun şəhristanları (pəhləvi dilində şəhristan=şəhər) İranın şəhristanları [4]. kitabında belədir:
> Azərbaycan kustu< 56- Azərbaycan şəhristanın Azərbaycanın sepəhbodu İran goşnəsb tikibdir.
57- Van şəhristanı Van Goləxş (Bəlaş) ın qızı ki Jeyqobqdnan izdivac edib tikib, nə Tur bəradərvəş kərəb sehrlə oranı Ərvəndəsb (Ərcasb) deji kimi əvəzləyib, öz canın qorumaq üçün.
58- Azərbaycan kustunda Gəncə (Gənzək-Şiz) şəhristanın Turanlı Əfrasyab (Alpərtunqa) tikib.
59- Amvi şəhristanın (=Amol) Zəndiq-e por mərg (Ölü dolumlu zəndiq) tikib.
60- Rey şəhristanı ..... və Zərdüşt sepitaman oölu bu şəhristandan idi.
61- Bəğdad şəhristanın Əbu cəfər ki ona əbu dəvaniq (kafirlərin dədəsi) deyirlər tikdi.[1][5][6][/ltr][/size]