Soyuq müharibə
Vikipediya, açıq ensiklopediya


[size][ltr]
Soyuq müharibə — Sosialist düşərgəsi ölkələri və Qərb ölkələri arasında 1945-1990-cı illərdə qlobal səviyyədə geo-siyasi, iqtisadi və ideoloji mübarizə vəziyyəti. Bəzən "Üçüncü dünya müharibəsi" də adlandırırlar. İkinci dünya müharibəsindən sonra dünya faşizmdən "xilas oldu". Dünyada iki bir-birinə əks olan ictimai quruluş - sosializm və kapitalizm qaldı. İkinci dünya müharibəsindən sonra kapitalist ölkələr yeni yaranmış quruluşu hər vəchlə yox etmək istəyirdilər. SSRİ isə əksinə olaraq sosializmi dünyaya yaymaq niyyətində idi. Məhz tərəflərin bu istəklərin onlar arasında Soyuq müharibənin başlanmasına səbəb oldu.

[/ltr][/size]

• 1Səbəbləri
  
• 2Tarixi
  
• 3Xüsusi qeyd
  
• 4İstinadlar
  

[size][ltr]

Səbəbləri[redaktə | əsas redaktə]

İki nəhəng dövlət arasında qarşılıqlı fəaliyyətdəki konfliktin xarakteri qlobal liderliyi ələ keçirməklə bağlı idi. Hər iki dövlət beynəlxalq aləmdə təhlükəsizliyi və ekoloji sahələrdə söz sahibi olmaq istəyirdi. Moskvanı və Vaşinqtonu praktiki olaraq eyni ölçüdə “hegemonizm”də günahlandırmaq olardı. Bunu başa düşən hər iki dövlətin elitası rəqibini ən qəddar addımlarda günahlandırır, öz ekspansionizmini ört-basdır etməyə çalışır. Əgər 70-ci illərdə ABŞ beynəlxalq münasibətlərdə təmkinlilik göstərirdisə (Vyetnam sindromundan sonra), 80-ci illərdə liderlik uğrunda ənənvi mübrarizə üsullarına qayıdıldı. İdeoloji sahədə SSRİ və ABŞ öz məqsədlərini müxtəlif formada həyata keçirirdilər. Sovet İttifaqı “dünya inqilabı” konsepsiyasından çoxdan uzaqlaşmışdı, ancaq “sosialist beynəlmiləlçiliyi” və “sosial və milli azadlıq uğrunda mübarizə aparan xalqlarla həmrəylik” ideyası hələ yaşayırdı. Bu SSRİ-yə dünyanın müxtəlif regionlarında hər hansı ölkənin daxili işlərinə müdaxilə etməyə bəhanə yaradırdı. Sovet rəhbərliyi “kapitalizmin daxildən dağılması” prinsiplərindən də sakitcə uzaqlaşmışdı. Qərbi Avropa ölkələrinin kommunist partiyaları SSRİ-yə əvvəlki tək etimad göstərmirdilər.

Tarixi[redaktə | əsas redaktə]

Soyuq müharibəyə ilk çağırışı U.Çörçill 1946-cı ildə Amerika Birləşmiş Ştatlarında çıxışı zamanı etmişdir. Amerika Birləşmiş Ştatlarında öz növbəsində "Marşal planı" və "Trumen doktorinası"nı qəbul edildi. Amerika Birləşmiş Ştatlarının bu addımı Soyuq müharibənin başlanması üçün real addım oldu.
Hər iki qütb tezliklə öz hərbi təşkilatını yaratdı. Kapitalist ölkələr başda Amerika Birləşmiş Ştatları olmaqla NATO, Sosialist ölkələr SSRİ başda olmaqla Varşava Müqaviləsi Təşkilatını. Marşal Planı və Trumen doktrinasına cavab olaraq SSRİ sosialist düşərgəsində Qarşılıqlı İqtisadi Yardım Şurası yaratdı.
Soyuq müharibə Amerika Birləşmiş Ştatları və SSRİ-nin İkinci dünya müharibəsi zamanı işğaldan azad etdikləri ərazilərdə ərazi bölümünə səbəb oldu. Almaniyanın ərazisində ADR (SSRİ) və AFR (Amerika Birləşmiş Ştatları), Koreya ərazisində Koreya Respublikası (Amerika Birləşmiş Ştatları) və KXDR (SSRİ) yaradıldı. SSRİ və Amerika Birləşmiş Ştatları Soyuq müharibə dövründə Hindistan-Pakistan (Kəşmir məsələsi), Ərəb-İsrail (Fələstin məsələsi), Vyetnam, Əfqanıstan müharibləri, Berlin, Karib, Kipr böhranı zamanı dövlətlər arası münasibətlər gərginləşmişdir.
Bunlara baxmayaraq Beynəlxalq münasibətlərdə yumşalma müşahidə olunmuşdur. 1959-cu ildə İlk dəfə Sovet rəhbəri Nikita Xruşşov Amerika Birləşmiş Ştatlarına səfər etmişdir. 1963-cü ildə SSRİ, Amerika Birləşmiş Ştatları və İngiltərə nüvə silahının sınağını atmosferdə, suda və kosmik fəzada aparılmaması haqqında müqavilə imzaladılar. 1968, 1971, 1972-ci illərdə nüvə silahını yaymamaq haqqında müqavilə imzalandı. Amerika Birləşmiş Ştatları və SSRİ-nin "silahlanma yarışı" Sovet iqtisadiyyatını çökdürdü və SSRİ parçalandı. Soyuq müharibə sona yetdi. Tezliklə Sosialist düşərgəsinin üzvlərinin bir-neçəsi NATO-ya daxil oldu, Qarşılıqlı İqtisadi Yardım Şurası öz fəaliyyətini dayandırdı.

Xüsusi qeyd[redaktə | əsas redaktə]

Azərbaycan legionerlərinin komandiri Əbdürrəhman bəy Fətəlibəyli-Düdənginskinin 1946-cı il martın 23-də İngiltərənin baş naziri Klement Etliyə yazdığı bir məktubda SSRİ-yə qarşı Soyuq Müharibə yolu ilə necə mübarizə aparmağın mümkün olduğundan bəhs edilir. Bu məktub Soyuq Müharibənin elan edilməsindən 6 gün əvvəl yazılıb. Əbdürrəhman Fətəlibəyli–Düdənginski Soyuq Müharibənin planını yazıb^[1].

İstinadlar[redaktə | əsas redaktə]

[/ltr][/size][list=references]
[*]Jump up↑

[/list]